طبقهبندی کلی بیماریها: واگیر در برابر غیرواگیر
اگر به دنبال یک چشمانداز کلی از سلامت و بیماریها باشید، احتمالاً عبارتهای «بیماریهای واگیر» و «بیماریهای غیرواگیر» را زیاد شنیدهاید. این دو گروه اصلی، هر یک دارای ویژگیها، شیوههای انتقال و نیز راهکارهای پیشگیری متفاوتی هستند. شناخت تفاوتهای این دو دسته بیماری، میتواند تأثیر مهمی در ارتقای سواد سلامت، بهبود کیفیت زندگی و در نهایت دستیابی به طول عمر بیشتر (لانجویتی) داشته باشد. در این میان، بررسی آماری هزینههای تحمیلشده بر نظامهای سلامت و آمار مرگومیر ناشی از هر دسته نیز اهمیت دارد.
بیماریهای واگیر چیست؟
بیماریهای واگیر (عفونی) به گروهی از بیماریها اطلاق میشود که عامل مولد آنها (ویروسها، باکتریها، قارچها یا انگلها) قابلیت انتقال از یک موجود زنده به موجود زنده دیگر را دارند. این انتقال میتواند از راههای مختلفی مانند تماس فرد با فرد، تماس با سطوح آلوده، آب و غذا، یا حشرات ناقل صورت گیرد.
از نمونههای متداول بیماریهای واگیر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آنفلوانزا: این بیماری توسط ویروس آنفلوانزا منتقل میشود که هر سال در نقاط مختلف جهان شیوع پیدا میکند.
- هپاتیت: انواع مختلفی از هپاتیت ویروسی وجود دارد (A، B، C و ... ) که از طریق آب و غذای آلوده، تماس خونی یا رابطه جنسی محافظتنشده منتقل میشوند.
- HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی): انتقال از راه خون و فرآوردههای خونی آلوده، سرنگ مشترک، تماس جنسی محافظتنشده یا از مادر به جنین در دوران بارداری یا شیردهی صورت میگیرد.
راهکارهای پیشگیری از بیماریهای واگیر
- واکسیناسیون: یکی از مهمترین و مؤثرترین روشهای پیشگیری از بسیاری از بیماریهای واگیر است.
- رعایت بهداشت فردی و اجتماعی: شامل شستن مرتب دستها، رعایت فاصله فیزیکی در دورههای شیوع بیماریهای تنفسی و استفاده از ماسک در محیطهای پرخطر میشود.
- امنیت غذایی و آب: استفاده از آب آشامیدنی سالم و رعایت استانداردهای بهداشتی در فرآوری و طبخ غذا، اهمیت ویژهای دارد.
بیماریهای غیرواگیر یا مزمن کداماند؟
بیماریهای غیرواگیر گروه دیگری از بیماریها هستند که عامل انتقالی عفونی ندارند و اغلب نتیجه تعامل چندعاملی در بدن میباشند؛ از جمله ژنتیک، سبک زندگی، تغذیه نامناسب، کمتحرکی، استرس و عوامل محیطی. این بیماریها معمولاً مزمن هستند و در طول زمان پیشرفت میکنند.
چند نمونه از بیماریهای غیرواگیر عبارتاند از:
- دیابت: اختلال در تولید یا عملکرد انسولین که میتواند به مشکلاتی نظیر آسیب عروق خونی، کلیه، چشم و قلب منجر شود.
- فشار خون بالا (پرفشاری خون): با افزایش فشار خون در عروق، خطر بروز بیماریهای قلبی-عروقی و سکته مغزی افزایش مییابد.
- سرطان: رشد و تکثیر غیرطبیعی سلولها در اعضای مختلف بدن که عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
راهکارهای پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر
- سبک زندگی سالم: تغذیه متعادل، مصرف کمتر نمک، چربی و قند، و افزایش مصرف میوهها و سبزیها بسیار تأثیرگذار است.
- تحرک بدنی منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفته برای بزرگسالان توصیه میشود.
- مدیریت استرس: انجام تکنیکهای آرامسازی ذهنی مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق میتواند اثربخش باشد.
- ترک عادات ناسالم: پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، گام مهمی در پیشگیری از بسیاری بیماریهای مزمن است.
آمار جهانی مرگومیر و هزینههای نظامهای سلامت
- بیماریهای غیرواگیر (NCDs)
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیماریهای غیرواگیر سالانه موجب حدود ۴۱ میلیون مرگ در سراسر جهان میشوند که معادل ۷۱ درصد از کل مرگومیرهای جهانی است. همچنین پیشبینی میشود بار اقتصادی این بیماریها تا سال ۲۰۳۰ به چندین تریلیون دلار برسد، چرا که درمان طولانیمدت، مراقبتهای چندساله و عوارض جدی، همگی هزینههای هنگفتی برای نظامهای سلامت ایجاد میکنند.
- بیماریهای واگیر
هرچند بیماریهای واگیر طی دهههای اخیر با پیشرفت واکسیناسیون و داروهای ضدعفونیکننده کنترل بهتری پیدا کردهاند، اما همچنان بهویژه در کشورهای کمدرآمد و مناطقی با سیستم بهداشتی ضعیف، چالش بزرگی محسوب میشوند. بر اساس آمار WHO، عفونتهای دستگاه تنفسی تحتانی (از جمله ذاتالریه) در سالهای اخیر یکی از مهمترین علل مرگ در کشورهای در حال توسعه محسوب شده و بیش از ۲.۵ میلیون مرگ در سال را به خود اختصاص داده است. این ارقام به روشنی گویای اهمیت پیشگیری، واکسیناسیون گسترده و تقویت زیرساختهای بهداشتی در کنترل بیماریهای واگیر هستند.
- سهم در هزینههای بهداشتی
در حالی که بیماریهای غیرواگیر بهدلیل طولانی بودن دوران بیماری و نیاز به مراقبتهای مستمر بار مالی بزرگی را بر دوش سیستمهای سلامت میگذارند، بیماریهای واگیر نیز به سبب نیاز به واکسیناسیون گسترده، مداخلات بهداشتی عمومی و کنترل سریع شیوع در دورههای اپیدمی و پاندمی، سهم قابلتوجهی از بودجه بهداشتی کشورها را مصرف میکنند. به طور کلی، کشورهایی که با هر دو نوع بیماری درگیر هستند، ناچارند بودجهای قابل توجه را برای مقابله همزمان با تهدیدهای عفونی و مدیریت بیماریهای مزمن تخصیص دهند.
اهمیت شناخت و تمایز بین بیماریهای واگیر و غیرواگیر
- انتخاب راهکارهای پیشگیری متفاوت: اگر بدانیم یک بیماری از نوع واگیر است، احتمالاً نخستین اقدام ما، رعایت بهداشت، فاصلهگذاری اجتماعی یا تزریق واکسن خواهد بود. اما برای بیماریهای غیرواگیر، اصلاح رژیم غذایی، تحرک بدنی، کنترل استرس و غربالگری منظم در اولویت است.
- دریافت مراقبت و درمان بهموقع: تشخیص بههنگام و مداخله زودهنگام برای کاهش شدت بیماری حیاتی است. وقتی فرد بهموقع متوجه شود که بیماریاش واگیر است، از طریق قرنطینه یا مراجعه به پزشک، از شیوع آن جلوگیری میکند. در مورد بیماریهای غیرواگیر، تشخیص زودهنگام اهمیت دارد تا عوارض طولانیمدت و پرهزینه کاهش یابد.
- مدیریت سبک زندگی و تأثیر بر لانجویتی: اگر یک فرد به خطر ابتلا به بیماریهای غیرواگیر آگاه باشد و تغذیه و تحرک مناسب را در پیش بگیرد، میتواند طول عمر خود را افزایش دهد (افزایش لانجویتی) و زندگی باکیفیتتری داشته باشد. برای بیماریهای واگیر نیز اقدامات پیشگیرانه مانند واکسنزدن و رعایت توصیههای بهداشتی میتواند از انتشار بیماری و عوارض جدی جلوگیری کند.
- توزیع منابع و سیاستگذاری در نظام سلامت: تمایز بین بیماریهای واگیر و غیرواگیر به نهادهای دولتی و بخش خصوصی در تخصیص منابع و اجرای برنامههای آموزشی و پیشگیرانه کمک میکند. برای نمونه، در دوران شیوع جهانی کرونا، تمرکز اصلی نظامهای سلامت بر کنترل بیماری واگیر بود، در حالی که برای بیماریهایی نظیر فشار خون بالا و دیابت نیاز به آموزش سبک زندگی سالم و غربالگری مستمر وجود دارد.
نتیجهگیری
به طور کلی، آشنایی با تفاوتهای کلیدی بین بیماریهای واگیر و غیرواگیر و درک راهکارهای پیشگیری از هر کدام، گام اساسی در مسیر ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی به شمار میرود. از دیدگاه کلان، بیماریهای غیرواگیر بخش بزرگی از مرگومیر جهانی را به خود اختصاص دادهاند و درمان طولانیمدت آنها هزینههای هنگفتی برای نظامهای سلامت در پی دارد. از سوی دیگر، بیماریهای واگیر همچنان تهدیدی جدی در مناطق مختلف جهان هستند و نیاز به پیشگیری، واکسیناسیون، اقدامات بهداشت عمومی و کنترل مداوم شیوع دارند.
با اتخاذ یک رویکرد هوشمندانه و آگاهانه در سبک زندگی، میتوانیم هم خطر ابتلا به بیماریهای واگیر را کاهش دهیم و هم با دوری از الگوهای ناسالم، کنترل و پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر را در دست داشته باشیم. در نهایت، این دانش و آگاهی به ما کمک میکند تا زندگی شادتری داشته باشیم و در مسیر دستیابی به هدف لانجویتی و یک عمر طولانی و باکیفیت قدم برداریم.
منابع
- World Health Organization – Infectious diseases
- Centers for Disease Control and Prevention – Infectious Diseases
- World Health Organization – Noncommunicable diseases (NCDs)
- Centers for Disease Control and Prevention – Chronic Disease
هشتگها
#بیماری_واگیر #بیماری_غیرواگیر #لانجویتی #پیشگیری #تغذیه_سالم #واکسیناسیون #خودمراقبتی #خودمراقبتی_سلامت #سبک_زندگی_سالم #سبک_زندگی_پایدار #سلامت_زنان #سلامت_مردان #سواد_سلامت #بهبود_کیفیت_زندگی #سلامت_جسم #سلامت_روان #سلامت_همگانی #سلامت_سنجی #پایش_سلامت #زندگی_سالم #زندگی_پایدار #بهزیستی_پردوام #یک_عمر_بلند_زندگی_باکیفیت #شادزی_و_دیرزی #ن_درد